Δήμος Αλεξανδρούπολης και κοινωνική πολιτική

Της Μαρίας Καδόγλου (Κοινωνική Λειτουργός MSc)

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Κοινωνική Πολιτική είναι δύο έννοιες αλληλένδετες και αλληλοσυμπληρούμενες. Οι σημερινές συνθήκες αναδεικνύουν την πιεστική αναγκαιότητα για διαμόρφωση εκείνου του πλαισίου μέσα από το οποίο έμπρακτα μπορούν να συνυπάρξουν οι δύο παραπάνω έννοιες, με στόχο ουσιαστικά την χάραξη κοινωνικής πολιτικής στο τοπικά αυτοδιοικούμενο επίπεδο. Η σύνδεση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Κοινωνικής Εργασίας δεν είναι κάτι καινούργιο αλλά αποτελεί μια προσπάθεια χρόνων, η οποία μέχρι πρόσφατα έχει βρει εφαρμογή κυρίως στους μεγάλους Δήμους της χώρας, με τους μικρότερους άλλοτε να ακολουθούν με τεράστιες δυσκολίες και άλλοτε καθόλου. Ο Δήμος Αλεξανδρούπολης κάνει άξια αλλά δειλά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Σήμερα, υπάρχει ανάγκη όσο ποτέ ο Δήμος μας να ασκεί ολοκληρωμένη κοινωνική πολιτική με σταθερές δομές- σταθερά επιδοτούμενες και επικουρικά στηριζόμενες με προγράμματα που χρηματοδοτούνται από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους.

Ο Σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων Κοινωνικής Προστασίας μέσα από μοντέλα ευέλικτα που κάθε φορά θα μπορούν να προσαρμόζονται στα εκάστοτε δεδομένα μπορεί να κάνει δυνατή την υλοποίηση της Κοινωνικής Πολιτικής στο Δήμο μας. Γι΄ αυτό το λόγο, είναι μεγίστης σημασίας η ίδρυση Διεύθυνσης Κοινωνικών Υπηρεσιών που να προωθεί και να ενισχύει την παραπάνω αντίληψη, ιδιαίτερα σήμερα που η όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων είναι έντονη.

Αυτό θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για Κοινωνικές Υπηρεσίες που θα πρέπει να έχουν:

• Προσπελασιμότητα. Οι υπηρεσίες θα πρέπει να βρίσκονται γεωγραφικά πλησίον στους πολίτες για να μπορούν χωρίς μεγάλη οικονομική επιβάρυνση να τις χρησιμοποιούν.
• Προσιτότητα / διαθεσιμότητα. Οι Υπηρεσίες πρέπει να είναι διαθέσιμες και να λειτουργούν ημέρες και ώρες που εξυπηρετείται πρωταρχικά ο χρήστης και όχι το προσωπικό. Να διαθέτουν επαρκές και εξειδικευμένο επαγγελματικό προσωπικό ώστε οι παρεχόμενες υπηρεσίες να είναι υψηλού επιπέδου και να αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά οι ανάγκες των πολιτών.
• Οι Υπηρεσίες πρέπει να τυγχάνουν της αποδοχής των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι το κλίμα, η ατμόσφαιρα, ο τρόπος αντιμετώπισης του κοινού από το προσωπικό πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη και παραδοχή. Οι θρησκευτικές, πολιτιστικές, γλωσσικές ιδιαιτερότητες του πληθυσμού πρέπει να γίνονται σεβαστές και όπου είναι δυνατόν το προσωπικό της Υπηρεσίας να μπορεί να επικοινωνεί στη μητρική γλώσσα των χρηστών. Επίσης, οι χρήστες, όταν και όπου πρέπει, να πληρώνουν για τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ενώ το κόστος των υπηρεσιών πρέπει να κυμαίνεται στο πλαίσιο των οικονομικών δυνατοτήτων των χρηστών (εδώ δεν είναι δυνατό να εξηγηθεί για ποιους λόγους δεν είναι επιθυμητό να παρέχονται όλες οι υπηρεσίες δωρεάν).
• Μέσα από τους κατάλληλους μηχανισμούς, οι Κοινωνικές Υπηρεσίες πρέπει να είναι υπόλογες για τα προγράμματα, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, το κόστος λειτουργίας των Προγραμμάτων τους. Με αυτό τον τρόπο υπάρχει δυνατότητα συνεχούς ανατροφοδότησης του συστήματος, ώστε να καλύπτονται οι επείγουσες και πραγματικές κοινωνικές ανάγκες των πολιτών σε τοπικό επίπεδο.

Για να μπορούμε όμως να μιλάμε για καθολική και ουσιαστική υλοποίηση της σύμπραξης Κοινωνικής Πολιτικής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης κρίνεται αναγκαία η κατάλληλη και κυρίως η συνεχόμενη επιμόρφωση των Κοινωνικών Επιστημόνων και του αντίστοιχου διοικητικού προσωπικού των κοινωνικών υπηρεσιών, σε θέματα οργάνωσης, υλοποίησης και αξιολόγησης προγραμμάτων Κοινωνικής Πολιτικής και Διοίκησης. Εδώ χρειάζεται να τονιστεί ότι αυτό το προσωπικό βιώνει μεγάλη ψυχολογική επιβάρυνση, καθώς καλείται καθημερινά να στηρίζει ανθρώπους σε κρίση. Αυτό απαιτεί ανάλογη κατανόηση και ενέργειες ανατροφοδότησης από την πλευρά των αιρετών.

Παράλληλα, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, οργάνωση και συντονισμό μπορεί να είναι δυνατή και η ουσιαστική Δικτύωση των Κοινωνικών Υπηρεσιών, μια λειτουργία άκρως απαραίτητη για την αποτελεσματικότητα των σημερινών παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να προωθούνται συνεχόμενα τα προγράμματα για την ενεργοποίηση των εθελοντών σε θέματα κοινωνικής προστασίας στην τοπική αυτοδιοίκηση, με σκοπό την ευαισθητοποίηση και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών.

Εξαιτίας του ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης έπληξαν ακόμη περισσότερο και τις οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερες ομάδες του Δήμου Αλεξ/πολης, με αποτέλεσμα όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού να οδηγηθούν στην ανεργία ή στην υποαπασχόληση, να αντιμετωπίζουν προβλήματα στέγασης, να αποκλείονται από την δημόσια υγεία και να περιθωριοποιούνται, παρακάτω, παρουσιάζω ορισμένα στοιχεία από τις δομές του Δήμου που προέκυψαν λόγω επιδείνωσης αυτής της κατάστασης, δηλαδή λόγω αύξησης της φτώχειας, ώστε να αναδειχτεί ακόμη περισσότερο η αναγκαιότητα εφαρμογής των όσων λέχθηκαν παραπάνω:

Το υφιστάμενο μίγμα υποδομών και αρμοδιοτήτων της κοινωνικής πολιτικής του Δήμου μας που καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει την κρίση και οι μειωμένοι πόροι (υλικοί και ανθρώπινοι) που είναι απαραίτητοι για την ενίσχυση του τοπικού δικτύου προστασίας διαμόρφωσαν σήμερα μια εικόνα με χαρακτηριστικά: 1) το αυξημένο αίσθημα αλληλεγγύης και διάθεσης αρωγής εκ μέρους των πολιτών, των επιχειρήσεων και των σημαντικών κοινωφελών οργανισμών και 2) την δημιουργία και εφαρμογή κάποιων προγραμμάτων και πολιτικών που αποσκοπούν στην ενίσχυση του τοπικού δικτύου κοινωνικής προστασίας. Ενδεικτικά αναφέρονται:

• Το Κοινωνικό Παντοπωλείο του Δήμου Αλεξανδρούπολης πρωτολειτούργησε το 2011, με την βοήθεια επιχειρηματιών της περιοχής και ατομικών προσφορών. Μέσα σε ένα χρόνο (2012-2013) παρατηρήθηκε αύξηση της τάξεως του 38% στον αριθμό των οικογενειών που εξυπηρετούνται: από 300 άτομα σε 415.
• Το κοινωνικό Ιατρείο – Φαρμακείο βασίζεται στον εθελοντισμό και στην κοινωνική αλληλεγγύη. Παρέχει δωρεάν υπηρεσίες α΄ θμιας φροντίδας υγείας και φάρμακα, κυρίως σε ανασφάλιστους & οικονομικά αδύνατους πολίτες. Τα φάρμακα συγκεντρώνονται κυρίως από εθελοντικές προσφορές πολιτών που διακόπτουν την φαρμακευτική τους αγωγή ή αποβιώνουν. Αρκετές επίσης είναι οι προσπάθειες μαζικής συλλογής φαρμάκων μέσω εκδηλώσεων που οργανώνουν οι εθελοντικοί σύλλογοι της περιοχής σε συνεργασία με δημόσιους φορείς. Η λειτουργία της δομής ξεκίνησε το 2012 με εθελοντές, οι οποίοι αρχικά αριθμούνταν σε 10, ενώ σήμερα είναι περισσότεροι από 200 (γιατροί, φαρμακοποιοί, νοσηλευτές, επισκέπτες υγείας κτλ). Το τελευταίο εξάμηνο του 2013, η δομή άρχισε ν΄ αντιμετωπίζει σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα και ειδικά σε παιδικά εμβόλια. Η σημαντική βοήθεια που υπήρχε μέχρι τώρα από το νοσοκομείο έχει σταματήσει, εξαιτίας της περικοπής δαπανών. Αποτέλεσμα αυτού είναι να παύσει η χορήγηση εμβολίων και άλλου είδους φαρμάκων (καρκινοπαθών, διαβητικών κ.α.).  Τα περιστατικά που απευθύνονται εκεί για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι σοβαρότερα και περισσότερα, με αποτέλεσμα να σημειωθεί μια ραγδαία αύξηση της τάξεως του 90%. Ο μέσος όρος εξυπηρετούμενων την ημέρα ανέρχεται στα 15 άτομα. Ωστόσο, ο αριθμός των ατόμων που απευθύνεται καθημερινά για βοήθεια είναι μεγαλύτερος, αλλά οι ανεπαρκείς πόροι δεν επιτρέπουν την κάλυψη των ιδιαίτερων και σοβαρών αναγκών τους (2012: 150 άτομα, 2013: 285 άτομα).
• Το Συσσίτιο του Δήμου Αλεξανδρούπολης λειτουργεί από το 2011. Η συμμετοχή προϋποθέτει μια μικρή συνδρομή, ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις που το φαγητό παρέχεται δωρεάν. Μέσα σε ένα χρόνο (2012-2013) καταγράφεται αύξηση 5% των ατόμων που επωφελούνται του συσσιτίου. Σήμερα εξυπηρετούνται 200 άτομα.
• Το Κοινωνικό Διδασκαλείο του Δήμου Αλεξανδρούπολης λειτουργεί εδώ και ένα χρόνο, με σκοπό να ενισχύσει τα παιδιά των οικογενειών με χαμηλό εισόδημα. Στο Κοινωνικό Εργαστήρι Μελέτης, για την σχολική χρονιά 2012-13, 24 μαθητές δημοτικού δέχτηκαν υποστήριξη για την προετοιμασία των μαθημάτων τους από ειδικούς σε συνεργασία με το Τμήμα Επιστημών Αγωγής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Παράλληλα, 29 μαθητές μεγαλύτερων τάξεων παρακολουθούν μαθήματα σε φροντιστήρια της πόλης (σχολικά και ξενόγλωσσα), υπό την αιγίδα του Πολυκοινωνικού Κέντρου, εφόσον διαπιστώθηκε ότι αδυνατούσαν να καλύψουν το κόστος τους.
• Η φτώχεια και η εξαθλίωση μετατοπίζεται και στους ηλικιωμένους. Όλο και λιγότεροι ηλικιωμένοι είναι σε θέση να καλύψουν τις βασικές βιοποριστικές τους ανάγκες, κυρίως λόγω των περικοπών των συντάξεών τους. Το Βοήθεια στο Σπίτι καταδεικνύει τις αυξημένες ανάγκες των ηλικιωμένων για δωρεάν φροντίδα. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μια αύξηση του αριθμού των περιστατικών και της σοβαρότητας των προβλημάτων υγείας τους, με κυριότερα τα ψυχιατρικά περιστατικά, τα καρδιαγγειακά και τα εγκεφαλικά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το Βοήθεια στο Σπίτι των οικισμών της Αλεξ/πολης εξυπηρετεί 120 άτομα. Παρατηρήθηκε μια αύξηση της τάξης του 15%, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, με τους συνταξιούχους Ο.Γ.Α. και τους ανασφάλιστους να βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας.
• Η ενεργειακή φτώχεια είναι μια νέα μορφή φτώχειας που έχει κάνει την εμφάνιση της στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια, με πολλαπλές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής. Στο Δήμο Αλεξανδρούπολης για το 2013 δρομολογήθηκε η επανασύνδεση του ηλεκτρικού ρεύματος 60 οικογενειών που αδυνατούσαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Μάλιστα το 83% αυτών είχε το ρεύμα κομμένο για πάνω από ένα χρόνο, λόγω οικονομικών δυσκολιών.
• Επιπλέον, στο Δήμο Αλεξ/πολης καλλιεργήθηκε ακόμη περισσότερο το πνεύμα του εθελοντισμού και της κοινωνικής αλληλεγγύης και εντατικοποιήθηκαν οι ενέργειες ευαισθητοποίησης του πληθυσμού, με σκοπό την υποστήριξη των ατόμων με οικονομικά προβλήματα. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι πολίτες να διαμορφώσουν ανάλογες στάσεις ζωής με ιδιαίτερες αξίες, όπως η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινωνική συμμετοχή. Η ανάγκη προώθησης των οφελών του εθελοντισμού και ο καλύτερος συντονισμός των δράσεων του εθελοντισμού οδήγησαν στην ίδρυση του γραφείου εθελοντισμού που λειτουργεί από το 2012. Ξεκίνησε με 180 εθελοντές, ενώ σήμερα απαριθμεί 300.
• Ταυτόχρονα, νέες κοινωνικές δομές που λειτούργησαν τελευταία στο Δήμο Αλεξ/πολης είναι: ένα εργαστήριο δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, στο ποίο απασχολούνται 280 παιδιά (από τον Φεβρουάριο του 2013), ο δημοτικός λαχανόκηπος, η τράπεζα χρόνου και το γραφείο διαμεσολάβησης.
  
  
  Όλα τα παραπάνω αποτυπώνουν μια ενδεικτική εικόνα των Δημοτών που δημιουργήθηκε εξαιτίας της συνεχόμενης εξάπλωσης της φτώχειας που με τη σειρά της σπέρνει τις επιπτώσεις της στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Επομένως, η ανάγκη ενεργοποίησης των υπολοίπων πολιτών για την ανακούφιση των παθόντων μεγαλώνει συνεχώς.
  Δυστυχώς όμως δεν είναι λίγα τα εμπόδια που συναντώνται εδώ για την άμβλυνση του παραπάνω φαινομένου. Αξίζει να αναφέρω τα σημαντικότερα από αυτά που δεν αναφέρθηκαν νωρίτερα, τα οποία κατά τη γνώμη μου περιορίζονται:
  1. Στην εσωστρέφεια και στη συγκράτηση των αιρετών (ίσως και στην έλλειψη διάθεσης) για εξασφάλιση πόρων.
  2. Στην έλλειψη νέου και σταθερού προσωπικού στις κοινωνικές δομές (το νέο προσωπικό περιορίζεται σε αυτό των Προγραμμάτων 5μηνης απασχόλησης).
  3. Στην έλλειψη κτηριακών υποδομών (η ενοικίαση δημιουργεί πρόσθετο οικονομικό βάρος).
  
  
  
  Στις βασικές μου λοιπόν προτάσεις για την παρούσα φάση περιλαμβάνονται:
  1. Η μεγαλύτερη οργάνωση των Κοινωνικών Υπηρεσιών του Δήμου κάτω από την ομπρέλα της Διεύθυνσης Κοινωνικών Υπηρεσιών ή Κοινωνικής Πολιτικής, με ξεχωριστό προϋπολογισμό.
  2. Η άμεση συνεργασία με τους κοινωνικούς επιστήμονες για την εξέλιξη των υπαρχουσών δόμων και πρακτικών αλλά και την δημιουργία νέων!
  3. Η ανάπτυξη της εξωστρέφειας του Δήμου, με σκοπό την συνεργασία με φορείς εκτός αυτού για την υιοθέτηση καλών πρακτικών και την διεκδίκηση προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας.